ГРАВИРЕ И ФОТОСИ БЕОГРАДА од 1521 до 1878. године - први део

STARE KARTE, GRAVIRE I FOTOGRAFIJE IZ ZBIRKE MUZEJA GRADA BEOGRADA

 

IZGLED BEOGRADA U VREME TURSKOG NAPADA 1521. GODINE (PREMA REŠU)

Pretpostavljamo da se radi o istrgnutom listu iz jednog od izdanja Minsterove Kosmografije (Cosmographia universalis). Osnov za ovaj izgled Beograda je Rešov drvorez, na kome je prikazan izgled Beograda i napad Turaka - Sulejmana Veličanstvenog na grad. Ponovljena je čak i greška, jer crtež nije inverzno rezan (kako se vidi u ogledalu). Panorama je na strani 1368. U vrhu je tekst Šesta knjiga (Das Sechste Buch) a ispod toga opsada Beograda (Griechisch Weissenburg belagert). Istaknuti su i uočljivi kula mlinarica na obali Save (Saw), turske šajke na Dunavu (Tonaw fl.), kule i tornjevi u Gornjem gradu i velika crkva u sredini Donjeg grada. Ispod slike je tekst (22 reda) o opsadi Beograda koji počinje sa podatkom da su leta gospodnjeg 1457. (greška - 1456.), Turci opseli Beograd i nastavlja se sa opisom borbi do zauzimanja grada 1521. godine . Na prethodnoj, 1367. strani dat je istorijat hrišćansko - turskih sukoba na jugoistoku Evrope počev od 1396. i akcija kralja Žigmunda (Sigismunda) . Autor: Minster Sebastijan (Münster Sebastijan, Hesen 1489-?)

Period: XVI-XVII vek

Mesto: Bazel (?)

Predmet: gravira

Tehnika: drvorez

Materijal: papir

Dimenzije otiska: ? x 29,4 cm

Dimenzije lista: 27 x 33,4 cm

Legenda: Tekst je na nemačkom jeziku.

Odrednice: panorama ; ratna scena

Pododrednice: panorama Beograda; napad Turaka na Beograd, 1521. god.

Inventarski broj: GI1/460

Nabavka: poklon od Đorđa Vajferta, Beograd

 

 

RATNA SCENA I PANORAMA BEOGRADA 1688. 

Izgled tvrđave Beograd, Grčkog Belog grada (na nemačkom jeziku). Ratna scena na graviri obuhvata niz događaja iz opsade Beograda u leto 1688. godine . Na levoj strani je panorama Beograda sa delovima Donjeg grada zahvaćenih plamenom i povlačenjem Turaka na vodi i kopnu (F), tj. završni deo opsade - osvajanje Beograda 6.9.1688. godine . Na desnoj polovini slike su brodovi koji donose hranu i municiju opsadnoj armiji. Na levoj obali Save je logor opsadne vojske i prikaz forsiranja Save preko Ade Ciganlije, kao i stvaranje mostobrana južno od Beograda.
Dakle, predstavljen je niz događaja tokom više od dva meseca duge opsade. Naslov je u zastavici direktno iznad panorame grada. Tumač sa 13 odrednica, od A do N nalazi se ispod panorame grada, a u donjem desnom delu tumača je inicijal autora.
Rezač: C. J. moguće da je Johan Klerikus (Johanes Clericus) tj. Žan l' Klerk
Period: 1688. god.
Predmet: gravira
Tehnika: bakrorez
Materijal: papir
Dimenzije lista: 32 x 19,6 cm
Legenda: Tekst je na nemačkom jeziku.
Odrednice: ratna scena ; panorama
Pododrednice: opsada; panorama Beograda
Inventarski broj: GI1/470
Nabavka: poklon od Đorđa Vajferta, Beograd

 

SCENA OSVAJANJA I PANORAMA BEOGRADA septembar 1688

Ova gravira je samo jedan deo velike kompozicije o osvajanju Beograda 1688. godine . Kompoziciju je uradio Joan Baptista Gump koji je boravio u štabu opsadne armije Maksimilijana Bavarskog , a graver je bio M. Vening . Cela kompozicija je bila publikovana na 9 listova formata 43,3 x 31,8 cm, složenih u tri reda i tri kolone. List o kojem govorimo je u gornjem prvom redu u prvoj koloni, dakle, gornji levi ugao gravire. Na njemu je prikazan juriš evropske vojske i prodor u Beograd. Ispod scene je friz sa dva para amoreta i između njih je tumač sa odrednicama od A do O sa objašnjenjima na italijanskom jeziku. Najveći deo odrednica se odnosi na druge delove gravire, a na samom listu se nalaze mnoge numeričke oznake: 40 - Zemun sa tvrđavom, 6 - utvrđenje prema Savi, 4 - tzv. Bolma hisar , 1 - utvrđenje Gornjeg grada Beogradske tvrđave, 5 - Zindan kapija, a u prvom planu 19 - nerazrušen kisok i tome slično.
Crtač: Gump Johan Baptista (Gumpp Johann Baptista, 1651-1728)
Rezač: Vening Mihael (Wening Michael, 1645-1718)
Period: septembar 1688. god.
Mesto: Minhen
Predmet: gravira
Tehnika: bakrorez
Materijal: papir
Dimenzije lista: 43,3 x 31,8 cm
Legenda: Tekst je na italijanskom jeziku.
Odrednice: panorama ; ratna scena
Pododrednice: panorama Beograda; osvajanje Beograda, 1688. god.
Inventarski broj: GI1/120
Nabavka: poklon od Đorđa Vajferta, Beograd
 
ALBUM POŽAREVAČKOG MIRA (sl. 8) 1720-1724.

Ovaj list je centralni. Od sredine nalevo je čelo, dakle, najbitniji deo carske delegacije, a od sredine nadesno je zvanični deo turske delegacije. List je snabdeven sa obimnim tumačem u oba gornja ugla sa odrednicama od A - Z (ukupno 24 odrednice). Horizontalnom sredinom slike su tri stuba, pravilno raspoređena i označena tako da je levi carski, desni je turski, a onaj među njima je označen kao središnji. Oko centralnog stuba su: dve prazne stolice - sedišta za poslanike, a tu je i grupa u kojoj su A) general Odijer, B) rumelijski beglerbeg Abdula Dusum-Zade, C i D) carski i turski tumači, E, F, G, H, I i K) su carski i turski predstavnici, L, M, N i P) manje značajni carski predstavnici, godpoda, hajduci, lakeji itd, Q) u levom donjem uglu poručnik Kornhof sa 6 malih topova i posadama, R, S, T i Z) su turski predstavnici - 8 aga, tipovi vojnika, beglerbegov konj sa konjušarem i slično.
Autor: Vajs Johan Konrad (Weiss Johann K.)
Crtač: Nesentaler Johan David (Nessenthaler Johann David, 1695-1736)
Izdavač: Volf Jeremija (Wolff Jeremias, 1663-1724)
Period: 1720-1724. god.
Mesto: Beč
Predmet: gravira
Tehnika: bakrorez
Materijal: papir
Dimenzije otiska: 70 x 22,9 cm
Dimenzije lista: 75,4 x 30,6 cm
Vodeni znak: Vodeni znak se u principu nalazi na spoljnoj ivici strana, dimenzija 12x7 cm. Na vrhu znaka je kruna sa jabukom i krstom koji se nalaze iznad (nemačkog) dvoglavog orla raširenih krila iz čijeg se repa pruža crta na kojoj su br. VI ili slova V i I u dnu presečena kratkom crtom sa slovima P I.
Legenda: Tekstovi u albumu su na nemačkom jeziku.
Odrednice: album
Pododrednice: gravira iz albuma
Inventarski broj: GI1/5008
Nabavka: otkup od Đorđa Bibe, Beograd

ALBUM POŽAREVAČKOG MIRA (sl. 9) 1720-1724

Čeoni deo pratnje turske delegacije: prvi ešalon su konjanici ( spahije ), potom janjičari - pešaci i ponovo spahije . Ukupno 1.700 vojnika. Na slici je 96 spahija , u dve grupe od po četiri reda sa po 12 konjanika. Između konjičkih grupa su janjičari u dve grupe sa po 4 reda i 4 čoveka u svakom. Ukupno 32 pešaka (što odgovara predstavničkom ešalonu carske vojske na slici). Sledi grupa janjičara na čijem je čelu i začelju starešina. Od prethodne grupe razlikuju se po tome što su osim puškama opremljeni i sabljama i označeni su kao "Defeckerisch", što je gotovo neprevodivo. Poslednji ešalon je grupa od 21 konjanika u tri reda sa zastavicama na kopljima, predvođena agom, a u dnu zdesna, je 6 malih topova sa 2 poslužioca, kojima je odata dobrodošlica carskoj delegaciji.
Autor: Vajs Johan Konrad (Weiss Johann K.)
Izdavač: Volf Jeremija (Wolff Jeremias, 1663-1724)
Period: 1720-1724. god.
Mesto: Beč
Predmet: gravira
Tehnika: bakrorez
Materijal: papir
Dimenzije otiska: 65,6 x 23,4 cm
Dimenzije lista: 75,8 x 30,5 cm
Vodeni znak: Vodeni znak se u principu nalazi na spoljnoj ivici strana, dimenzija 12x7 cm. Na vrhu znaka je kruna sa jabukom i krstom koji se nalaze iznad (nemačkog) dvoglavog orla raširenih krila iz čijeg se repa pruža crta na kojoj su br. VI ili slova V i I u dnu presečena kratkom crtom sa slovima P I.
Legenda: Tekstovi u albumu su na nemačkom jeziku.
Odrednice: album
Pododrednice: gravira iz albuma
Inventarski broj: GI1/5009
Nabavka: otkup od Đorđa Bibe, Beograd

ALBUM POŽAREVAČKOG MIRA (sl. 10) 1720-1724.

Aga (komandant) na čelu odreda " delija " (turska udarna konjica, nastala u Smederevskom sandžaku, formirao ju je Bali-beg). Odlikovali su se neustrašivošću. Na turskom deli znači lud, ludo hrabar. U opremi su im bile zverinje kože i krila grabljivica da bi izgledali strašnije. Oni na kopljima imaju zastavice. U objašnjenju su identifikovani kao ludaci (Narren), komedijaši (Gaukler). Ovo je verovatno otuda što je autor tursku reč " deli " preveo bukvalno, bez istorijskog kontesta i vezao je za ovaj rod turske konjice. Sledi turski zastavni vod od 8 konjanika u dva reda. Šestorica nose zastave, a dvojica " tugove " (tradicionalni staroturski steg - konjski rep), koji su označeni kao "barjak" (identično je i "barjak") odnosno, svete zastave. Zastavnički vod je sastavljen od dvorskih zvaničnika sultana. Iza njih je nadzornik štala, pa za njim 5 konja koje vode po dva konjušara. Konji su pokriveni skupocenim ašama ukrašenim zlatom i srebrom i kreću se jedan za drugim.
Autor: Vajs Johan Konrad (Weiss Johann K.)
Izdavač: Volf Jeremija (Wolff Jeremias, 1663-1724)
Period: 1720-1724. god.
Mesto: Beč
Predmet: gravira
Tehnika: bakrorez
Materijal: papir
Dimenzije otiska: 69,8 x 23,2 cm
Dimenzije lista: 76,1 x 30,6 cm
Vodeni znak: Vodeni znak se u principu nalazi na spoljnoj ivici strana, dimenzija 12x7 cm. Na vrhu znaka je kruna sa jabukom i krstom koji se nalaze iznad (nemačkog) dvoglavog orla raširenih krila iz čijeg se repa pruža crta na kojoj su br. VI ili slova V i I u dnu presečena kratkom crtom sa slovima P I.
Legenda: Tekstovi u albumu su na nemačkom jeziku.
Odrednice: album
Pododrednice: gravira iz albuma
Inventarski broj: GI1/5010
Nabavka: otkup od Đorđa Bibe, Beograd

PRIKAZ SUKOBA AUSTRIJSKIH I TURSKIH RATNIH ŠAJKI NA DUNAVU 15.10.1788.

Na Dunavu kod Zemuna prikazan je jedan od događaja u prvoj godini opsade Beograda, kada je austrijsko brodovlje pod komandom fon Magdeburga, 15.10.1788. godine, odbilo pokušaj napada turskih šajki na vojni logor kod Zemuna . U tom sukobu Turci su izgubili 6 šajki i bili primorani da se povuku. U desnom gornjem uglu je mala i veoma netačna panorama Beograda. Postoji tekst na nemačkom u kome je opisan događaj sa slike.
Period: 1788. god.

TURCI NAPUŠTAJU BEOGRAD 10.10.1789.

Slika prikazuje događaje od 10.10.1789. godine , dva dana posle predaje grada, kada Turci - posada iz tvrđave i stanovništvo - napuštaju Beograd. Na slici su feldmaršal Gideon Laudon (1), sa svojim oficirima (5) koji prisustvuju sprovođenju kapitulacije. Pored njih i jedinica vojske (6) spremnih za zaposedanje tvrđave, prolazi grupa turskih zvaničnika (3) i za njima, na konju komandant (2) pobeđene tvrđavske posade. U tumaču koji je na francuskom (s leve strane) i nemačkom (s desne strane) jeziku objašnjena je scena i predočeni su podaci, po svemu preterani, o ratnom plenu. Iznad gornjeg desnog ugla je broj 56, što upućuje na to da je list verovatno iz nekog od albuma o ratovima Franca II (odnosno od 1806. godine Franca I, cara Austrije) .
Autor: Vil. Johan Martin (Will. Johann Martin)
Period: 1789.god.
Mesto: Augzburg
Predmet: gravira
Tehnika: bakrorez
Materijal: papir
Dimenzije otiska: 37 x 30 cm
Dimenzije lista: 42,8 x 32,8 cm
Legenda: Tekst je na francuskom i nemačkom jeziku.
Odrednice: ratna scena
Pododrednice: odlazak Turaka, Beograd, 1789. god.
Inventarski broj: GI1/1419
Nabavka: otkup od Danice Antić, Beograd

SLIKARNIK SLIKA VELIKOG ĐORĐA PETROVIĆA KARA - ĐORĐA (sl. 9)
KARAĐORĐEVO OSVAJANJE BEOGRADA 1806.

Na svetog prvozvanog Andreju 30. novembra (13. decembra) 1806. godine Karađorđe je krenuo u osvajanje Beograda. Slika je obeležena: I Donji grad, II Gornji grad, III Kalemegdan, IV varoš, V šanac oko Beograda ojačan palisadom , VI šančevi princa Evgenija i feldmaršala Laudona koji idu preko Vračara od Save do Dunava .
Šematizovan, ne mnogo vešt prikaz Beograda (panorama) i srpski ustanici koji napadaju u šest kolona. Činjenica je međutim, da je prikaz sadržajno tačan, da je u njemu prikazan napad koji predstavlja (u taktičkom smislu) ponavljanje austrijskog napada na Beograd oktobra 1789. godine .
Ispod je dopunski tumač: srpske baterije na Tašmajdanu (a), Vračaru (b i v), u Savamali (g), na Velikom ratnom ostrvu (d). Juriš na grad: 1. Karađorđe napada na Sava kapiju, 2. knez Sima Marković na Varoš-kapiju, 3. Vasa Čarapić na Stambol-kapiju, 4. Stanoje Glavaš na Vidin-kapiju. Srba je 20.000 sa 24 topa, a Turaka 16.000 sa 280 topova.
Autor: Nenadović N. Konstantin
Izdavač: Štamparija "Šimek i Štandart"
Period: 1883. god.
Mesto: Beč
Predmet: album
Tehnika: litografija
Materijal: papir
Dimenzije otiska: 15,2 x 22,5 cm
Dimenzije lista: 15,2 x 22,5 cm
Legenda: Tekst je na srpskom jeziku.
Odrednice: album ; ratna scena
Pododrednice: strana iz albuma; oslobođenje Beograda, 1806. god.
Inventarski broj: GI1/5090

TAŠMAJDAN 1856 - ALBUM KUNA FON KVICOVA
BEOGRAD GLEDAN SA TAŠMAJDANA 1856.

U prvom planu je groblje na Tašmajdanu, a u pozadini Beograd, Veliko ratno ostrvo i obrisi leve obale Dunava . Od objekata se ističu Batal džamija (sa već srušenim minaretom) i desno od nje, zvonik Saborne crkve. U levom donjem uglu je potpis C. v. Quitzow 1856.
Autor: Kvicov, Kuno fon (Quitzov, Cuno von)
 
OKOLINA KNJAŽEVCA ILI ZAJEČARA 20. APRIL 1877.

Na fotografiji u prvom planu je grupa od oko četrdesetak ljudi raspoređenih u polukrugu, između kuća (sleva se vidi krov jedne, zdesna u dubini krov druge, a u prvom planu zdesna, je masivnim kamenim kvadrima zidani ugao treće zgrade. Sleva, prvi koji stoji je sveštenik, a u sredini su čovek i žena, po nošnji neosporno iz Negotinske krajine, verovatno je u pitanju okolina Knjaževca ili Zaječara. U pozadini su brda.
Beleška na pozadini: "Praznik Takova 20. april 1877".
Autor: Groman I. V.
Period: od 1876. do 1878. god.
Mesto: Okolina Knjaževca ili Zaječara (?)
Predmet: fotografija
Tehnika: crno-bela, tonirana
Materijal: foto papir, karton
Dimenzije: 39,5 (27) x 33,5 (21,2) cm
Odrednice: žanr scena; proslava (?)
Pododrednice: praznik Takova, 1877. god.
Inventarski broj: FI1/2456

TRIJUMF KAPIJA NA DELIGRADU ZA DOČEK KNEŽEV 1876 – 1878.

Slikom dominira, od brvana napravljena, trijumfalna kapija, sa velikim centralnim i dva manja bočna luka. Gornji deo je sav u zelenilu. Pozadi levo, malo olupana seoska kuća, a na putu su kola sa senom i grupa ljudi.
Beleška na poleđini: "Trijumf kapija na Deligradu za doček Knežev".
Autor: Groman I. V.
Period: od 1876. do 1878. god.
Mesto: Deligrad
Predmet: fotografija
Tehnika: crno-bela, tonirana
Materijal: papir, karton
Dimenzije: 39,5 (27) x 33,5 (21,2) cm
Odrednice: panorama ; kapija
Pododrednice: panorama Deligrada; Trijumf kapija
Inventarski broj: FI1/2475

TERAZIJSKA ČESMA 1876 – 1878.

Prikazana je Terazijska česma, Terazije , prostor između današnjih hotela "Moskve" i "Balkana". Česma je podignuta 1860, a 1911. godine, zbog rekonstrukcije Terazija , preneta je u Topčider, da bi 80-tih godina ponovo bila vraćena na Terazije . Levo od česme je spratna zgrada na mestu na kojem se danas nalazi hotel "Moskva", a desno je stari hotel "Balkan", porušen sredinom 30-tih godina radi gradnje novog hotela.
Autor: Groman I. V.
Period: od 1876. do 1878. god.
Mesto: Beograd
Predmet: fotografija
Tehnika: crno-bela, tonirana
Materijal: papir
Dimenzije: 39,5 x 33,5 cm
Odrednice: česma
Pododrednice: Terazijska česma
Inventarski broj: UR/3758
Nabavka: poklon od arh. Aleksandra Deroka, Beograd

DELIJSKA ČESMA 1876 - 1878.

Prikazana je Delijska česma na uglu Knez Mihajlove i Vuka Karadžića ulice. Česma je 1843. godine sagrađena na mestu starije, srušene česme, a srušena je 1889. godine. Levo od česme je kuća Jovana Panđele, podignuta po projektu arh. Aleksandra Bugarskog 1872. godine, koja postoji i danas samo što je u dva navrata prepravljana i dograđivana. Desno je bivši hotel "Rusija", zgrada podignuta 1870. godine (autor nepoznat). Kao i Panđelova kuća, dograđivana i prepravljana, danas poznata kao zgrada "Rudnapa". U dubinu slike se pruža Knez Mihailova ulica, pogled ka Kalemegdanu.
Autor: Groman I. V.
Period: od 1876. do 1878. god.
Mesto: Beograd
Predmet: fotografija
Tehnika: crno-bela, sepija
Materijal: papir
Dimenzije: 39,5 x 33,5 cm
Odrednice: česma
Pododrednice: Delijska česma
Inventarski broj: UR/3757

SALON ZA SVEČANA PRIMANJA KNEGINJE NATALIJE OBRENOVIĆ 1876 -  1878.

Prikazana je unutrašnjost Starog konaka, srušenog posle atentata 1903. godine. Salon za svečana primanja kneginje Natalije Obrenović.
Autor: Groman I. V.
Period: od 1876. do 1878. god.
Mesto: Beograd
Predmet: fotografija
Tehnika: crno-bela, tonirana
Materijal: papir
Dimenzije: 39,5 (27) x 33,5 (21,2) cm
Odrednice: konak
Pododrednice: Stari konak
Inventarski broj: UR/3761
Nabavka: poklon od arh. Aleksandra Deroka, Beograd

CRVENI SALON KNEZA MILANA OBRENOVIĆA SA RATNIM ZASTAVAMA 1876 – 1878.

Prikazana je unutrašnjost Starog konaka, srušenog 1903. godine, tzv. Crveni salon kneza Milana Obrenovića (najverovatnije centralna prostorija na spratu) sa ratnim zastavama. Prema belešci na poleđini slike to su zastave ruskih dobrovoljaca: Orlovske družine, Moskovsko Černjajevske i Nižnjenovgorodske družine.
Autor: Groman I. V.
Period: od 1876. do 1878. god.
Mesto: Beograd
Predmet: fotografija
Tehnika: crno-bela, tonirana
Materijal: papir
Dimenzije: 39,5 (27) x 33,5 (21,2) cm
Odrednice: konak
Pododrednice: Stari konak
Inventarski broj: UR/3762
Nabavka: poklon od arh. Aleksandra Deroka, Beograd

DVORIŠTE VAZNESENSKE CRKVE 1876. DO 1878

 
Prikazano je dvorište Vaznesenske crkve, deo prema Ulici kneza Miloša , prepuno ljudi u uniformama i ranjenika, od kojih neki leže. Prihvatilište bolnice ili možda odmor u letnje dane.
Autor: Groman I. V.
Period: od 1876. do 1878. god.
Mesto: Beograd
Predmet: fotografija - kopija
Tehnika: crno-bela
Materijal: foto papir
Dimenzije: 18 x 13 cm
Odrednice: crkva
Pododrednice: Vaznesenska crkva
Inventarski broj: UR/565
Nabavka: otkup od Save Cvetkovića, Beograd
Datum nabavke: 23.7.1955. god.

Приредио
Миливој Анђелковић
http://www.amika.rs/
amika@verat.net